پاکسازی خاکهای آلوده به ترکیبات نفتی:
در کشور ما هم با توجه به وسعت فعالیت‌های نفتی نیاز به روش‌های پاکسازی کارا، اقتصادی و سازگار با محیط زیست برای رفع آلودگی از خاکهای آغشته به نفت احساس می‌شود.
سالانه در دنیا حدود 6 میلیون تن نفت وارد محیط زیست می‌شود. این آمار حقیقتی است که هرچند با کمی دقت، ابعاد فاجعه‌آمیز آن مشخص می‌شود اما نشت و گسترش آلودگی‌های نفتی در بخش‌های مختلف صنعت نفت اعم از مناطق تولید نفت، پالایشگاه‌ها و خطوط حمل و نقل در اثر ناکارآمدی فرآیندها و بروز سوانح امری اجتناب‌ناپذیر است، بخصوص آنکه این آلاینده‌ها علاوه بر به خطر انداختن سلامت انسان‌ها، لطمات زیادی نیز برای محیط زیست به همراه دارند.
در کشور ما هم با توجه به وسعت فعالیت‌های نفتی نیاز به روش‌های پاکسازی کارا، اقتصادی و سازگار با محیط زیست برای رفع آلودگی از خاکهای آغشته به نفت احساس می‌شود. این در حالی است که به رغم تجربه جهانی در این زمینه و ثبت شرکت‌های متعدد که عملیات پاکسازی خاکهای آلوده به ترکیبات نفتی را به صورت خدمات ارائه می‌کنند، تجربه اجرای پروژه میدانی پاکسازی زیستی خاک در کشور ما تاکنون وجود نداشته است. در چنین شرایطی محققان مرکز بیوتکنولوژی پژوهشگاه صنعت نفت با استفاده از روش‌های زیستی موفق به پاکسازی خاکهای آلوده به ترکیبات نفتی شدند. پاکسازی زیستی در واقع یکی از روش‌های اصلی پاکسازی محیطی است که در آن از موجودات زنده بویژه باکتری‌ها، قارچ‌ها و گیاهان به منظور تجزیه آلاینده‌های محیطی و تبدیل آنها به ترکیبات غیرسمی استفاده می‌شود.
طبق تعریف، پاکسازی زیستی استفاده از موجودات زنده بویژه باکتری‌ها، قارچ‌ها و گیاهان، به منظور تجزیه آلاینده‌های محیطی و تبدیل آنها به ترکیبات غیرسمی است. پاکسازی زیستی در واقع یکی از روش‌های متداول پاکسازی محیطی است که سال‌ها در دنیا به صورت میدانی به کار گرفته می‌شود. روش‌های زیستی ضمن سازگاری با محیط زیست، از نظر اقتصادی نیز برتری محسوسی نسبت به دیگر روش‌های پاکسازی (فیزیکی و شیمیایی) دارند.
البته کارایی و سرعت فرآیند تجزیه هیدروکربن‌ها به نوع ترکیبات آلاینده، طبیعت خاک آلوده شده با ترکیبات نفتی، شرایط محیطی و ویژگی‌های جمعیت میکروبی بستگی دارد. در واقع در این روش میکروارگانیسم‌ها ترکیبات هیدروکربنی را به دی‌اکسیدکربن، بیومس و یا محصولات دیگر تبدیل می‌کنند.
البته کارایی و سرعت فرآیند تجزیه هیدروکربن‌ها به نوع ترکیبات آلاینده، طبیعت ماده آلوده شده با ترکیبات نفتی، شرایط محیطی و ویژگی‌های جمعیت میکروبی بستگی دارد.
اکثر ترکیبات هیدروکربنی براحتی توسط میکروارگانیسم‌ها مصرف و به دی‌اکسیدکربن، توده زیستی (بیومس) و یا محصولات دیگری تبدیل می‌شوند. در این میان برخلاف بسیاری از روش‌های متداول که مشکل آلودگی را صرفا به گونه‌ای دیگر تبدیل و یا آلاینده را به بستر دیگری منتقل می‌کنند، پالایش زیستی با صرف کمترین هزینه، توانایی حذف دائم آلاینده‌ها با تبدیل آنها به مواد بی‌خطر را دارد.
ضرورت استفاده از چنین موجوداتی باعث شده تا به گفته دکتر سیدمحمدمهدی دستغیب، پژوهشگاه صنعت نفت به منظور کسب و توسعه دانش فنی، ضمن برقراری ارتباط سازنده با شرکت‌های بین‌المللی صاحب تکنولوژی، فعالیت‌های آزمایشگاهی متمرکزی روی تکنولوژی پاکسازی زیستی خاکهای آلوده انجام دهد.
? راه‌اندازی کلکسیون میکروبی
طرح پاکسازی خاکهای آلوده به ترکیبات نفتی هم‌اکنون در پژوهشگاه صنعت نفت در مقیاس پایلوت در حال اجراست و به نظر می‌رسد با اجرای موفق پایلوت این طرح، زیرساخت‌های لازم برای پیاده‌سازی فرآیند در مقیاس میدانی در آینده نزدیک نیز فراهم شود.
دستغیب درباره مراحل شکل‌گیری این طرح می‌گوید: این پروژه بر اساس نتایج یک پروژه امکان‌سنجی تحت عنوان اولویت‌یابی بیوتکنولوژی در صنایع نفت و گاز و پتروشیمی و با پشتوانه مطالعاتی قوی تعریف شد که در این راه هدف‌گذاری صحیح منطبق بر نیازها و توانمندی‌ها و داشتن برنامه‌ریزی راهبردی، مطمئنا می‌تواند ضامن مناسبی برای به ثمر رسیدن تلاش پژوهشگران باشد. ضمن آنکه بر اساس مطالعات راهبردی، انتقال و بومی‌سازی دانش فنی از طریق برقراری ارتباط سازنده با شرکت‌های صاحب تکنولوژی به عنوان بهترین راه کسب تکنولوژی انتخاب شده است که عملا سبب کاهش هزینه‌ها و تسریع در اجرای طرح شده است.
یکی دیگر از ویژگی‌های این طرح تشکیل تیمی از انواع تخصص‌های مورد نیاز مانند میکروبیولوژی، بیوتکنولوژی، مهندسی محیط زیست، مهندسی شیمی و ارزیابی آلودگی محیط بود.
طرح پاکسازی زیستی خاکهای آلوده به ترکیبات نفتی حدودا از یک سال پیش در مرکز تحقیقات بیوتکنولوژی پژوهشگاه صنعت نفت آغاز شد. در بررسی‌های آزمایشگاهی، نتایج امیدوارکننده‌ای به دست آمد که با نمونه‌های تجاری قابل قیاس بود. در حال حاضر فعالیت‌ها روی افزایش مقیاس فرآیند و ارزیابی در سطح پایلوت و نیز بهینه‌سازی فرمولاسیون میکروبی و بهبود شرایط فرآیندی متمرکز است و به نظر می‌رسد در آینده نزدیک شاهد پیاده‌سازی نتایج حاصل در مقیاس واقعی و اجرایی شدن فرآیند در شرایط میدانی باشیم.
به گفته دستغیب، به طور کلی یک طرح پاکسازی میدانی از4مرحله اصلی تشکیل می‌شود:
1) ارزیابی آلودگی از حیث نوع ترکیبات، غلظت و دامنه گسترش آنها، شرایط فیزیکی و شیمیایی خاک و شرایط زمین‌شناختی و آب وهوایی منطقه آلوده شده
2) امکان‌سنجی پاکسازی خاک توسط باکتری‌های بومی و یا فرمولاسیون باکتری‌های غیربومی
3) اجرای پایلوت و طراحی عملیات میدانی بر اساس نتایج به دست آمده
4) اجرای فرآیند پاکسازی از طریق فعال‌سازی باکتری‌های بومی یا افزودن باکتری‌های فعال
پاکسازی زیستی یکی از روش‌های متداول پاکسازی محیطی است که سال‌ها در دنیا به صورت میدانی به کار گرفته می‌شود
دستغیب در ادامه درباره مراحل اجرایی این طرح می‌گوید: در فرآیند میدانی باکتری مورد نیاز در شرایط بهینه‌شده تکثیر و همراه با مواد مغذی به شکل فرمولاسیون مشخص به خاک افزوده می‌شود. طی فرآیند تامین رطوبت و اختلاط و هوادهی سیستم با روش مناسب صورت می‌پذیرد و با نمونه‌گیری و آنالیز منظم روند حذف آلاینده‌ها کنترل و در صورت لزوم با اصلاح شرایط عملیاتی، تسریع می‌شود. در بسیاری از فرآیندها برای تکمیل پاکسازی میکروبی، از گیاه‌پالایی یا کاشت گیاه سازگار با منطقه استفاده می‌شود.
مجری این طرح همچنین به راه‌اندازی کلکسیون میکروبی در مرکز تحقیقات بیوتکنولوژی پژوهشگاه نفت اشاره می‌کند و می‌افزاید: یکی از اهداف اصلی اجرای این پژوهش شناسایی، حفاظت و به کار بستن پتانسیل میکروارگانیسم‌های بومی موجود در خاکهای کشور است که مسلما در مقایسه با نمونه‌های تجاری، سازگاری بهتری با شرایط اقلیمی کشور ما خواهند داشت. از این رو به منظور حفاظت از این ذخایر ژنتیکی، کلکسیون میکروبی مجهزی در مرکز بیوتکنولوژی شکل گرفته است که قادر است با روش‌های جدید و کاملا مطمئن باکتری‌های جداسازی شده را شناسایی و برای مدت طولانی نگهداری کند.
پایش میکروبی آب‌های صنعتی و مهارخوردگی میکروبی، پژوهش در زمینه ازدیاد برداشت میکروبی از طریق پاکسازی دیواره‌های چاه، بررسی ارتقای کیفیت نفت و فرآورده‌های نفتی از طریق روش‌های میکروبی آنزیمی، تلاش برای استفاده از دامولسیفایرهای زیستی برای جداسازی آب و نفت و ارزیابی اثرات زیست‌محیطی فعالیت‌های صنعت نفت از طریق پایش تنوع زیستی با استفاده از روش نوین DNA Barcoding را از دیگر اقدامات مرکز تحقیقات بیوتکنولوژی پژوهشگاه نفت ذکر کرد.
* راهی برای نجات محیط زیست
در حال حاضر در کشور نیاز به روش‌های پاکسازی کارا و اقتصادی و سازگار با محیط زیست به منظور رفع آلودگی از خاکهای آغشته به نفت، بشدت احساس می‌شود. علی‌رغم وجود تجربه جهانی زیاد در این زمینه و ثبت شرکت‌های متعدد که عملیات پاکسازی خاکهای آلوده به ترکیبات نفتی را به صورت خدمات ارائه می‌کنند، تجربه انجام پروژه میدانی پاکسازی زیستی خاک در کشور ما وجود ندارد. مسلما کسب و بومی‌سازی این فناوری، صرفه‌جویی اقتصادی قابل ملاحظه‌ای را در اجرای پروژه‌های پاکسازی میدانی به همراه خواهد داشت و گامی سازنده در ارتقای محیط زیست کشور خواهد بود.
پروژه پاکسازی خاکهای آلوده به ترکیبات نفتی با حمایت پژوهشگاه صنعت نفت و پالایشگاه تهران در حال اجراست و به گفته دستغیب، با توجه به شرایط اقلیمی مشابه کشورهای منطقه و وجود آلودگی‌های گسترده نفتی، امکان ورود به بازارهای کشورهای نفت‌خیز حوزه خلیج فارس و آسیای میانه نیز وجود دارد که می‌تواند مقادیر قابل توجهی ارزآوری و سود اقتصادی برای کشور به همراه داشته باشد.
دستغیب در پایان و با اشاره به تدوین مقالاتی از نتایج آزمایشگاهی این طرح درباره آینده آن می‌گوید: بسیار امیدواریم که در آینده نزدیک این فناوری در کشور به صورت میدانی انجام شود که در این صورت گامی موثر در جهت توسعه پایدار و گسترش صنعت سبز در میهن عزیزمان و همچنین زمینه‌ساز صدور خدمات فنی و مهندسی به خارج از کشور خواهد بود.
منبع: سایت آفتاب
موضوع مطلب :
